-Ülke Raporu: Ukrayna

-Parçalanmaya doğru giden Ukrayna...

-Zamanında Sovyetler Birliği’nin, Rusya’nın ardından

ikinci büyük cumhuriyeti, tahıl ambarı ve ağır sanayi

merkezi olan Ukrayna, 24 Ağustos 1991’de kazandığı

bağımsızlığının ardından ne siyasi, ne ekonomik

istikrarı bir türlü yakalayamadı
-Bağımsızlığını kazandığı 1991 yılında, Ukrayna 50

milyonu aşkın nüfusu, 603 bin 700 kilometrekarelik

verimli toprakları, büyük kömür ve demir yatakları,

bir çok fabrika ve işletmesiyle geleceği parlak bir

ülke olarak görülüyordu

-Ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek kötüleşiyor.

2008 yılında 180,1 milyar dolar olan cari fiyatlarla

GSYH, 2013 yılında 177,8 milyar dolara indi

-Genel devlet brüt borç stoku 2008-2013 döneminde

37 milyar dolardan 73 milyar dolara, net borç stoku

ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıktı

-Toplam yatırım miktarı 2008-2013 döneminde

50,3 milyar dolardan 26,9 milyar dolara, aynı

dönemde, gayri safi ulusal tasarruf miktarı da

37,6 milyar dolardan 10,6 milyar dolara indi

Zamanında Sovyetler Birliği’nin Rusya’nın ardından ikinci büyük cumhuriyeti, tahıl ambarı ve ağır sanayi merkezi olan Ukrayna, 24 Ağustos 1991’de kazandığı bağımsızlığının ardından ne siyasi, ne ekonomik istikrarı bir türlü yakalayamadı. Bağımsızlığını kazandığı 1991 yılında, Ukrayna 50 milyonu aşkın nüfusu, 603 bin 700 kilometrekarelik verimli toprakları, büyük kömür ve demir yatakları, birçok fabrika ve işletmesiyle geleceği parlak bir ülke olarak görülüyordu.

Avrupa’nın yüzölçümünde 3’üncü, nüfusta 8’inci büyük ülkesi

Nüfusta Avrupa’da Rusya, Almanya, Türkiye, İngiltere, Fransa ve İtalya’nın ardından 7’inci, çok büyük bölümünü ovaların kapladığı yüzölçümünde Rusya ve Türkiye’nin ardından 3’üncü büyük ülkeydi. Aradan geçen sürede Ukrayna nüfusu, İspanya’nın da altında kaldı ve Avrupa 8'inciliğine geriledi.

İyi yetişmiş insan gücüne de sahip olan Ukrayna, bütün bu artılarına rağmen, piyasa koşullarına uygun olmayan hantal ekonomisi, siyasi istikrarsızlığı, ülke bütünlüğünü sağlayamaması, doğalgazda tamamen Rusya’ya, petrolde Rusya ve Asya ülkelerine bağımlılığı gibi nedenlerle ekonomik istikrara ulaşamadı.

Başkenti Kiev olan, çoğu kişinin futbolcuları, futbol kulüpleri, sporcuları ve 26 Nisan 1986’da yaşanan Çernobil nükleer kazasıyla tanıdığı Ukrayna, son günlerde gündemlerden düşmüyor.

 Eski Slav dilinde adı “sınır ülkesi” anlamına gelen, eskiden Rutenya da (Rus ülkesi anlamında) Ukrayna, tarihi boyunca Osmanlı, Lehistan ve Rusya arasında çekişmelere sahne oldu, bu devletlerin baskısı altında yaşadı. Lehistan ve Osmanlı’nın zayıflaması, 18’inci yüzyılın sonunda Lehistan’ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna’nın büyük bölümüne sahip oldu. Birinci Dünya Savaşı’nda 1917 yılında Rus Çarlığı’nın yıkılması sonrası 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet, 1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne katıldı.

İkinci Dünya Savaşı Ukrayna için bir yıkım oldu. Alman ordularının 1941 yılında girdikleri Ukrayna’da, işgal döneminde 5,8 milyon Ukraynalı hayatını kaybetti. 500 bin dolaylarında Musevi’nin, Nazi Almanya’sı tarafından öldürüldüğü tahmin edilmektedir.

8 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya, Sovyetler Birliği’ni ortadan kaldırmaya karar verdiler. Üç devlet Bağımsız Devletler Topluluğu’nu ilan ettiler. 1990’lı yılları büyük ekonomik krizle geçiren Ukrayna, 2000’li yıllarda tam toparlanacakken, 2004 yılından bu yana Turuncu Devrim olarak da adlandırılan tam bir siyasi kaos yaşıyor. 

Nüfusun yüzde 17,3’ü Rus

1990’lık yıllarda 50 milyonun üzerinde olan nüfus, 2013 yılında 45,4 milyona kadar indi. Bu nüfusun yüzde 77,8’inin Ukraynalı, yüzde 17,3’ünün Rus olduğu tahmin ediliyor. Azınlık olarak ülkede önemli sayıda Belarus, Moldovalı, Kırım Tatarı, Bulgar da yaşıyor. Yalnız, geçtiğimiz aylarda Ukrayna’da 77 kişinin ölümünün ardından 22 Şubat 2014’de, Rusya yanlısı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Meclis tarafından devrilmesi öncesinden ve ardından yaşanan siyasi karışıklık, Ukrayna’yı resme bölünmenin eşiğine getirdi.

Ukrayna’dan kopan Kırım, 27 bin kilometrekare,

2,4 milyon nüfusu

Henüz diğer devletler tanımasa da Ukrayna’nın 1953 yılından bu yana bir parçası olan Kırım yarımadasında, Kırım Parlamentosu, 6 Mart 2014 tarihinde Rusya’ya katılma kararı aldı. Kırım, 16 Mart 2014 tarihinde düzenlenen Kırım Tatarları’nın boykot ettiği referandumda, oy kullananların yüzde 96,8 oyuyla bağımsızlığını ilan etti ve daha sonra Rusya’ya katılma kararı aldı. Rusya’nın bağımsızlığı tanıması ve Rusya’ya katılmasını kabul etmesi üzerine, Ukrayna topraklarından 27 bin kilometrekare büyüklüğünde bir alan koparılmış oldu. Ülke nüfusu da yaklaşık olarak 2,4 milyon kişi azaldı.

Rus yanlılarının bağımsızlık ilan ettiği 3 il 84 bin 600

kilometrekare büyüklüğünde, 10,2 milyon nüfuslu

Ukrayna’nın doğusunda yer alan Harkov, Donetsk ve Lugansk illerinde de Ruslar bağımsızlık istiyor. Ki bu iller 84 bin 600 kilometrekarelik bir alanda 10,2 milyon nüfus barındırıyor. 

Siyasi ve ekonomik istikrarlar birbirine çok bağlı durumlar. Biri olmadan diğerini sağlamak neredeyse mümkün değil. Ukrayna, siyasi istikrarını sağlayamadığı için ekonomik istikrarını da sağlayamıyor. Tam tersi durum da aynı sonucu doğuruyor. Ekonomik istikrarını sağlayamadığı için siyasi istikrara ulaşamıyor.

Ekonomi giderek kötüleşiyor

Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre, ülke ekonomisi son 5 yıldır giderek kötüleşiyor. 2008 yılında 180,1 milyar dolar olan cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH), 2013 yılında 177,8 milyar dolara indi. Satın alma gücü paritesiyle gayri safi yurtiçi hasıla (SGP-GSYH) bu dönemde 335,4 milyar dolardan 336,8 milyar dolara ancak çıkabilmiş. Küresel kriz Ukrayna’yı derinden etkileşime benziyor. 2008 yılında 180,1 milyar dolar olan GSYH, 2009 yılında 117,2 milyar dolara kadar indi. Kişi başına milli gelir yerinde sayıyor. 2008 yılında 3 bin 899 dolar olan kişi başına düşen milli gelir, 2013 yılında 20 dolar artışla 3 bin 919 dolara çıktı. Nüfusta gerileme olmasaydı bu da yaşanmayacaktı. Çünkü, 2008 yılında 46,2 milyon olan nüfus 2013 yılında 45,4 milyona inmiş durumda. Ülkenin dünya ekonomisinden aldığı pay 2008-2013 döneminde yüzde 0,48’den yüzde 0,39’a geriledi.

Devlet ekonominin yarısını kontrol ediyor

Genel devlet gelirleri 2013 yılında milli gelirin yüzde 43,7’sini, genel devlet toplam harcamaları da yüzde 48,2’sini buluyor. Bu da devletin ekonominin neredeyse yarısını kontrol ettiğini ve özel sektöre çok alan bırakmadığını gösteriyor. Genel devlet brüt borç stoku 2008-2013 döneminde 37 milyar dolardan 73 milyar dolara, net borç stoku ise 33 milyar dolardan 69 milyar dolara çıkmış durumda. Brüt borç stokunun milli gelire oranı yüzde 20,5’den yüzde 41’e, net borç stokunun milli gelire oranı ise yüzde 18,3’den yüzde 38,8’e yükselmiş. Ülkenin cari işlemler dengesi açığı 12,8 milyar dolardan 16,3 milyar dolara, milli gelire oranı ise yüzde 7,1’den yüzde 9,2’ye çıkmış bulunuyor. Ukrayna’da işsizlik oranı da 2008-2013 döneminde yüzde 6,4’den yüzde 7,4’e çıkmış durumda.

Tasarruf oranı yüzde 6 ile dibe vurmuş durumda

Sıkıntılar bunlarla bitmiyor. Ülkede tasarruf ve yatırım oranı olağanüstü azaldı. Örneğin toplam yatırımların milli gelire oranı 2008-2013 döneminde yüzde 27,9’dan yüzde 15,1’e, gayri safi ulusal tasarruf oranı aynı dönemde yüzde 20,9’dan yüzde 6’ya indi. Yüzde 6 tasarruf ile bir ülkenin ekonomisini düzeltmesi mümkün değil. Toplam yatırım miktarı 2008-2013 döneminde 50,3 milyar dolardan 26,9 milyar dolara, aynı dönemde, gayri safi ulusal tasarruf miktarı da 37,6 milyar dolardan 10,6 milyar dolara indi. Toplam ulusal tasarrufu 10,6 milyar dolara kadar inmiş Ukrayna boyutlarındaki bir ülkenin, ekonomisinin sağlıklı olmasından bahsedilemez. Bu kadar bir parayla 45 milyonu aşkın bir ülkede hangi yatırımı yapacaksınız ki?

2012 yılında deflasyon yaşandı

Ülkede enflasyon oranları sürekli geriliyor. 2008 yılında yüzde 22,3 olan tüketici fiyatları enflasyonu, 2009 yılında yüzde 12,3’e, 2010 yılında yüzde 9,1’e, 2011 yılında yüzde 4,6’ya indi. 2012 yılında yüzde 0,2 negatif enflasyon yaşayan Ukrayna’da ekonomi deflasyon belirtileri gösteriyor. Nitekim 2013 tüketici enflasyonu da yüzde 0,5 gibi çok düşük bir oranda gerçekleşti. Bu kadar düşük enflasyon oranıyla firmaların kar marjlarını korumalarına ve yatırım yaparken kullandıkları kredileri aksatmadan ödemelerine imkan bulunmuyor. Ukrayna gibi gelişmekte olan bir ekonomide yıllık enflasyonun yüzde 3-4’lerin altına inmemesi gerekiyor.

Ukrayna’nın ekonomik verileri:

Ukrayna'nın Ekonomik Verileri (2008-2013 Dönemi)	2008	2009	2010	2011	2012	2013
GSYH (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	180,1	117,2	136,4	163,4	176,2	177,8
Kişi Başına GSYH (Cari Fiyatlarla-ABD Doları)	3899	2550	2980	3584	3877	3919
SGP-GSYH (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	335,4	288,0	303,4	325,4	331,6	336,8
SGP-GSYH (Cari Fiyatlarla-ABD Doları)	7261	6265	6627	7137	7296	7423
SGP-GSYH'nın Dünyadaki Payı (Yüzde)	0,48	0,41	0,40	0,41	0,40	0,39
Toplam Yatırım (GSYH'deki Payı-Yüzde)	27,9	17,1	18,5	20,7	18,3	15,1
Toplam Yatırım (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	50,3	20,0	25,2	33,9	32,2	26,9
Gayri Safi Ulusal Tasarruf (GSYH'deki Payı-Yüzde)	20,9	15,6	16,3	14,5	10,1	6,0
Gayri Safi Ulusal Tasarruf (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	37,6	18,3	22,2	23,6	17,9	10,6
Tüketici fiyatları enflasyonu (Yıl Sonu-Yüzde)	22,3	12,3	9,1	4,6	-0,2	0,5
İthalatta Gıdanın Payı (Yüzde)	13,5	-41,6	15,0	21,9	2,1	-4,1
İhracatta Gıdanın Payı (Yüzde)	2,3	-24,2	9,3	6,5	1,7	-8,3
İşsizlik Oranı (Yüzde)	6,4	8,8	8,1	7,9	7,5	7,4
Nüfus (Milyon Kişi)	46,2	46,0	45,8	45,6	45,5	45,4
Genel Devlet Gelirinin GSYH'deki Payı (Yüzde)	44,3	42,3	43,2	42,9	44,5	43,7
Genel Devlet Gelirleri (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	79,7	49,6	59,0	70,1	78,5	77,8
Genel Devlet Toplam Harcamasının GSYH'deki Payı (Yüzde)	47,4	48,6	49,0	45,6	49,0	48,2
Genel Devlet Toplam Harcamaları (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	85,4	56,9	66,8	74,6	86,4	85,7
Genel Devlet Net Borç Stokunun GSYH'ye Oranı (Yüzde)	18,3	31,9	38,4	34,5	35,2	38,8
Genel Devlet Net Borç Stoku (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	33,0	37,4	52,4	56,3	62,1	69,0
Genel Devlet Brüt Borç Stokunun GSYH'ye Oranı (Yüzde)	20,5	35,4	40,5	36,8	37,4	41,0
Genel Devlet Brüt Borç Stoku (Cari Fiyatlarla-Milyar ABD Doları)	37,0	41,5	55,3	60,2	66,0	73,0
Cari İşlemler Dengesi (Milyar ABD Doları)	-12,8	-1,7	-3,0	-10,2	-14,3	-16,3
Cari İşlemler Dengesinin GSYH'ye Oranı (Yüzde)	-7,1	-1,5	-2,2	-6,3	-8,1	-9,2